برنامه‌ریزی و طراحی معماری فضاهای دوستدار کودک در فرایند بازسازی پس از زلزله بم

سانحه بر روی کودکان تأثیرات منفی فراوانی دارد. هدف از احداث «فضاهای دوستدار کودک» بعد از سانحه، علاوه بر ایجاد شرایط مناسب‌ ‌فیزیکی و روانی که در بازتوانی سریع‌تر کودکان مؤثر خواهد بود، فراهم آوردن فرصتی برای کودکان در راستای شکل دادن و یا تغییر محیط اطرافشان است. شهر بم بعد از زلزله سال 1382 از نمونه‌هایی بود که رویکرد دوستدار کودک در بازسازی آن مورد توجه قرار گرفت و سازمان‌های دولتی، غیردولتی و بین‌المللی حامی کودکان در آن حضور یافته و «فضاهای دوستدار کودک» متعددی را احداث نمودند. هدف این مقاله ارزیابی تأثیرات ناشی از این فضاها بر روی استفاده کنندگان آن، بعد از گذشت 10 سال از زلزله است. از آنجا‌که ماهیت این پژوهش، تجزیه و تحلیل موردی بوده، روش تحقیق کیفی انتخاب شده و نویسندگان از روش اکتشافی، توصیفی، همراه با تحلیل محتوا جهت فرایند تحلیل داده‌ها استفاده نموده‌اند. داده‌های مورد نیاز از طریق بررسی مستندات و گزارش‌ها به‌دست آمد و همچنین در این پژوهش به‌منظور دستیابی به اطلاعات دست اول، سفرهایی به شهر بم انجام شد و مصاحبه‌های عمیق و نشست‌های گروهی، با حضور جمعی از افرادی که در هنگام زلزله سنشان بین 3-13 سال بوده است، به‌همراه والدینشان و  همچنین مربیان فضاهای دوستدار کودک انجام شد. بدین ترتیب نظرات کودکان آن زمان (نوجوانان و جوانان فعلی) در ارتباط با فضاهای دوستدار کودک جمع‌آوری و تحلیل گردید. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که با وجود آن‌که بیشتر کودکان از این‌گونه فضاها نسبتاً راضی بودند اما چالش‌هایی در زمینه‌های طراحی و نیز اقدام و عملکرد بهینه این‌گونه فضاها وجود دارد. به‌عنوان‌مثال در زمینه طراحی چنین فضاهایی، در نظر گرفتن تأثیر اقلیم در طراحی و نیز استفاده از دانش معماری بومی در این راستا، طراحی و تأمین مبلمان، معماری داخلی و تجهیزات مناسب برای کودکان، استفاده از چادر مقاوم و ضد آب و نیز طراحی چادرهای رنگی منقش به طرح‌های کودکانه و شاد از جمله خواست‌های کودکان در راستای طراحی بهینه فضای دوستدار کودک پس از سانحه در بم است. همچنین در زمینه‌ اقدام و عملکرد، تأمین امنیت مسیرهای عبوری برای کودکان، بومی‌سازی فعالیت‌ها، تفکیک سرویس‌های بهداشتی و نیز افزایش فضای سبز در کنار فضای بسته از جمله راهکارهای پیشنهادی محسوب می‌شوند.